Havada bulunan, insan ve etraf sıhhatini etkileyen ve limit bedelleri yönetmeliklerde tanımlanmış temel kriter parametreler fizikî yapılarına nazaran gazlar ve partikül unsurlar olarak iki kategoriye ayrılıyor. Kükürtdioksit, azotdioksit, karbonmonoksit ve ozon, gaz kirletici parametreler olarak biliniyor. Partikül hususlar ise teneffüsle insan bedenine girebiliyor. Teneffüs sistemine girebilen, boyutu 10 mikrometre ve altındaki partiküller PM10 akciğerlere kadar ulaşabilen, 2,5 mikrometre ve altındaki partiküller ise PM2,5 olarak isimlendiriliyor.
Hava kirliliğinin tespiti ve önlenmesi için yapılan çalışmalar hem insan hem de etraf sıhhatinin korunması açısından değer taşıyor.
Temiz Hava Hakkı Platformu bilgilerine nazaran 2021’de 4 bin 848 kişinin hava kirliliğine bağlı hastalıklar nedeniyle hayatını kaybettiği İstanbul’daki durumu araştıran Şahin, AA muhabirine, temel maksadının İstanbul’da uzun yıllardır yapılan hava kalitesi ölçümleri ile hava kirliliğinin vakte ve yere nazaran nasıl değiştiğini anlamaya çalışmak olduğunu söyledi.
“İstanbul’da havadaki partikül unsur ve gaz kirleticilerin kıymetlendirilmesi: Uzun vakitli ve çok sayıda izleme istasyonlarından bilgiler” isimli araştırma kapsamında Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı ile İstanbul Büyükşehir Belediyesinin işlettiği 38 hava kalitesi ölçüm istasyonundan 2015-2021 ortasındaki bilgileri aldıklarını belirten Şahin, kentin Avrupa ve Anadolu Yakaları için dataların farklı başka incelendiğini ve ölçüm istasyonlarının “trafik”, “kentsel”, “kent art plan”, “kırsal”, “endüstriyel” ve “gemi emisyonları” olarak gruplandırıldığını anlattı.
Şahin, şöyle devam etti:
“Topografik yapıya, toplumsal duruma ve trafik durumuna baktığınızda Avrupa Yakası’nda Anadolu Yakası’na kıyasla daha fazla nüfus yoğunluğu, daha fazla endüstriyel bölge ve daha fazla trafik sıkışıklığı görüyoruz yani Avrupa Yakası’nda kentleşmenin dinamikleri biraz daha fazla olmuş. Bu nedenle de Avrupa Yakası Anadolu Yakası’na kıyasla biraz daha berbat bir hava kalitesine sahip. Bunun dışında İstanbul’un kuzey bölgeleri çok daha pak bir havaya sahipken kentin daha ağırlaştığı alanlar, güney bölgeleri beklendiği üzere hava kalitesi açısından çok daha makûs bir durumda.”
Her parametrenin mevsimsel değişiminin bölgesel kaynakların tesiri ile farklılıklar gösterdiğini tabir eden Şahin, İstanbul’da toz taşınımının tesiriyle PM10’un bahar periyotlarında yüksek düzeylerde ölçüldüğünü buna rağmen yanma kaynaklı kükürtdioksit, azotdioksit ve karbonmonoksit konsantrasyonlarının kış mevsiminde artış gösterdiği bilgisini paylaştı.
“Asya’dan yeterli Avrupa’dan makûs durumda”
İstanbul’daki hava kalitesinin Asya’daki kentlerden çok daha güzel ancak Avrupa’daki kentlerden berbat durumda olduğunu aktaran Şahin, İstanbul’da PM2,5 ortalama kıymeti 20-25 mikrogram bölü metreküp ortasında değişirken Avrupa kentlerinde bu değişimin 5-10 mikrogram bölü metreküp, Çin’de 100 mikrogram bölü metreküp, Hindistan’da ise 200 mikrogram bölü metreküpe ulaşabildiğini bildirdi.
İstanbul’daki değerli hava kirliliği kaynaklarından birinin trafik olduğunu ve trafik kaynaklı hava kirliliğinin, gaz kirletici parametreleri yüzde 60 ila yüzde 200 artırdığını vurgulayan Şahin, “Bunun yanında partikül maddeyi artıran en değerli etkenlerden biri endüstriyel tesisler. Bu endüstriyel bölgeler yaklaşık yüzde 60 seviyesinde PM10 artışına sebep oluyor. Yani bu kaynaklar kentin iç alanları yahut kent art planlarına kıyasla yüksek bir hava kirliliğine sebep olabiliyor.” dedi.
Şahin, İstanbul’da bilhassa pazartesi ve salı günlerinde trafiğin daha ağır olması nedeniyle havanın daha kirli olduğuna, pazar günü ise haftanın öbür günlerine nazaran daha az hava kirliliği tespit edildiğine dikkati çekti.
Kükürtdioksidin hudut pahaları aştığı tek yer Kandilli
İstanbul Boğazı’ndaki gemi emisyonlarının hava kalitesine faali izlemek için kurulan Kandilli İstasyonu’nda yapılan ölçümlere de değinen Şahin, “Boğaz’dan geçen gemi emisyonları kent içi atmosferde kükürt pahasını yaklaşık 2 kat artırıyor. İstanbul genelinde kükürtdioksit, hiçbir yerde hudut kıymeti geçmiyor fakat yalnızca Boğaz kenarındaki Kandilli İstasyonu’nda en yüksek kükürtdioksit bedellerinin olduğunu görüyoruz.” diye konuştu.
Araştırma sonucunda ozon dışındaki tüm parametrelerin azalan bir trend sergilediğini ve yılda yaklaşık yüzde 3 ile 6 ortasında azaldığını kaydeden Şahin, “Bunun temel sebebi küresel ölçekte alınan tedbirlerdir. Örneğin araçların egzoz emisyonlarına getirilen limitler, dizel araçlarda kullanılan gelişmiş filtrasyon sistemi, doğal gazın ısınmada yaygın kullanımı, endüstriyel emisyonlara getirilen kriterler bu azalmayı sağlamıştır.” tespitini paylaştı.
Şahin, hava kirliliğinin önlenebilmesi için fosil yakıt kullanımının mümkün olduğunca azaltılması, toplu taşımada raylı sistem kullanımının yaygınlaştırılması, Avrupa’da uygulamada olan, kentlerin birtakım bölgelerinde trafikten arındırılmış, düşük emisyon zonları olarak nitelendirilen alanlar oluşturulması ve sanayi kaynaklı hava kirliliği denetim yönetmeliği kapsamındaki denetleme ve limit pahaların sıkılaştırılması gerektiğini lisana getirdi.
En yüksek ve en düşük veriler
Şahin’in verdiği bilgilere nazaran, farklı parametrelerde en yüksek ve en düşük bilgiler şu istasyonlardan alındı:
