Madencilik yayınlarına, kurumsal, hükümet ve basın kaynaklarına nazaran, Çin son on yılda dünya çapında pek çok yeni madencilik yatırımı yaptı.
BBC, paylarına nazaran Çinli şirketlerin bugün lityumu üreten yahut minerali üretmek için imal etabında olan projelerin yüzde 33’ünü denetim ettiğini hesapladı.
BBC Türkçe’de yer alan habere nazaran, Çinli işletmeler büyüdükçe, öbür milletlerarası madencilik devlerine sıklıkla yöneltilen suiistimallere misal suçlamalarla karşı karşıya kaldılar.
BBC Global Çin Ünitesi, dünya çapında Çinli şirketlerin de pay sahibi olduğu, kobalt, nikel ve manganez minerallerinden birini çıkarmak için tasarlanmış en az 62 madencilik projesi belirledi.
Bunların tümü, elektrikli araçlarda kullanılan lityum iyon pillerin üretiminde kullanılıyor; bu piller, güneş panelleriyle birlikte artık Çin için yüksek endüstriyel öncelikler ortasında yer alıyor. Çin’in hisse sahibi olduğu kimi projeler bu minerallerin dünyadaki en büyük üreticileri ortasında yer alıyor.
2023 yılında dünya çapında satılan elektrikli araçların yarısından fazlasını üretti
Londra merkezli fikir kuruluşu Chatham House’a nazaran Çin, lityum ve kobaltın damıtılmasında uzun müddettir başkan pozisyonunda ve global tedarikteki hissesi 2022’de her bir mineral için sırasıyla yüzde 72 ve yüzde 68’e ulaşıyordu.
Bunları ve öteki kritik mineralleri damıtma kapasitesi, ülkenin 2023 yılında dünya çapında satılan elektrikli araçların yarısından fazlasını ürettiği, global rüzgar türbini üretim kapasitesinin yüzde 60’ına sahip olduğu ve güneş paneli tedarik zincirindeki her etabın yüzde 80’ini denetim ettiği bir düzeye ulaşmasına yardımcı oldu.
Çin’in daldaki rolü bu eserleri dünya çapında daha ucuz ve daha erişilebilir hale getirdi.
Ancak yeşil iktisat için gerekli olan mineralleri çıkarması ve işlemesi gereken tek ülke Çin değil. BM, dünyanın 2050 yılına kadar net sıfır sera gazı salımı amacına ulaşması için, minerallerin kullanımının 2040 yılına kadar altı kat artması gerektiğini söylüyor.
Diğer yandan ABD, İngiltere ve Avrupa Birliği de Çin kaynaklarına olan bağımlılıklarını azaltmak için stratejiler geliştirdiler.
Çinli şirketlerin denizaşırı madencilik faaliyetlerini artırmasıyla birlikte bu projelerinden kaynaklanabilecek sıkıntılara ait suçlamalar da giderek arttı.
İş ve İnsan Hakları Kaynak Merkezi isimli bir STK, bu tıp problemlerin “Çin’in madenciliğine mahsus olmadığını” söylüyor. Buna rağmen geçen yıl kuruluş, kritik minerallerin çıkarılmasında çalışan Çinli şirketlere karşı, lokal halkın haklarının ihlal edilmesinden ekosistemlere ziyan verilmesi ve inançsız çalışma şartlarına kadar 102 suçlamanın listelendiği bir rapor yayınladı.
Bu suçlamalar 2021 ve 2022 yıllarına aitti. BBC, 2023 yılında STK raporlarında yahut basında bildirilen 40’tan fazla suçlama daha tespit etti.
Dünyanın aykırı iki tarafındaki iki ülkeden beşerler bize öykülerini anlattılar.
‘Nehrin suyu artık içilemez durumda’
Demokratik Kongo Cumhuriyeti’nin en güneyindeki Lubumbashi’nin eteklerinde Christophe Kabwita, 2011’den bu yana Jinchuan Grubu’na ilişkin olan Ruashi kobalt madenine karşı ayaklanmaya liderlik ediyor.
Kapısının 500 metre uzağında bulunan açık maden ocağının, kayaları haftada iki yahut üç defa patlatmak için patlayıcılar kullanarak hayatlarını mahvettiğini söylüyor. Patlama başlamak üzereyken sirenler, herkese elindeki işi bırakıp siper almaları için bir işaret olarak çalıyor.
“Sıcaklık ne olursa olsun, ister yağmur yağsın ister fırtına essin, konutlarımızdan çıkıp madenin yakınındaki bir sığınağa gitmek zorundayız” diyor.
Bunun herkes için geçerli olduğunu, hastalar ve yeni doğum yapmış bayanlar da dahil olmak üzere öbür hiçbir yerin inançlı olmadığını ekliyor.
2017 yılında Katty Kabazo isimli genç bir kızın okuldan konuta giderken bir kayanın çarpması sonucu öldüğü bildirilirken, öteki kayaların da etraftaki meskenlerin duvarlarına ve çatılarına delikler açtığı söyleniyor.
Ruashi madeni Sözcüsü Elisa Kalasa, “o bölgede küçük bir çocuğun bulunduğunu, kızın orada olmaması gerektiğini ve saçılan kayalardan etkilendiğini” kabul etti.
Kalasa, o günden bu yana, “teknolojiyi geliştirdik ve artık uçan kayaların olmadığı bir patlatma sistemine sahibiz” dedi.
Ancak BBC’nin Sürece Müdürü Patrick Tshisand farklı bir tablo çizdi: “Madencilik yapıyorsak patlayıcı kullanırız. Patlayıcılar kayaların fırlamasına neden olabilir, halkın madene çok yakın olması nedeniyle onların içine düşebilir… bu yüzden buna misal çok sayıda kaza yaşadık.”
Kalasa ayrıyeten 2006 ile 2012 yılları ortasında şirketin 300’den fazla aileye madenden daha uzağa taşınmaları için tazminat ödediğini söyledi.
Endonezya’nın uzak Obi Adası’nda, Çinli bir şirket olan Lygend Resources and Technology ile Endonezyalı madencilik devi Harita Group’un ortak olduğu bir maden, Kawasi köyünün etrafındaki ormanları süratle yuttu.
Yerel madenleri izleyen Jatam, köylülerin taşınmaları ve devlet tazminatını kabul etmeleri konusunda baskı altında olduklarını söylüyor. Onlarca aile, teklifleri yetersiz bularak taşınmayı reddetmiş.
Bazıları, ulusal stratejik kıymete sahip bir projeyi aksattıkları argümanıyla yasal süreç başlatılmasıyla tehdit edildiklerini söylüyor.
Jatam, madene yer açmak için kadim ormanların kesildiğini; ırmakların ve okyanusların tortuyla dolduğunu ve bir vakitler el değmemiş deniz ortamını kirlettiğini belgelediklerini söylüyor.
Kawasi köyünde yaşayan öğretmen Nur Hayati, “Nehrin suyu artık içilemez durumda, çok kirli ve ekseriyetle berrak mavi olan deniz, yağmur yağdığında kırmızıya dönüyor” diyor.
Madeni korumak için adaya Endonezya askerleri konuşlandırıldı ve BBC burayı yakın vakitte ziyaret ettiğinde, askeri varlığın gözle görülür halde arttığını tespit etti.
Nur, madenin tesirini protesto etmek için Haziran 2018’de Endonezya’nın başşehri Cakarta’ya giden bir küme köylü ortasındaydı. Lakin mahallî idare temsilcisi Samsu Abubakar, BBC’ye halktan etrafa ziyan konusunda rastgele bir şikayet gelmediğini söyledi.
Ayrıca Harita Group’un “çevre idaresi ve izleme yükümlülüklerine uyduğu” sonucuna varan resmi bir raporu da paylaştı.
Harita Group da bize yaptığı açıklamada, “etik iş uygulamalarına ve lokal kanunlara sıkı sıkıya bağlı kaldığını” ve “her türlü olumsuz etkiyi gidermek ve azaltmak için daima çalıştığını” söyledi.
Ormansızlaşma ve suların kirletildiği argümanlarını yalanlayan şirket bağımsız testlerin suyun hükümetin kalite standartlarını karşıladığını gösterdiğini belirtti.
Çin’in hissesi daha da artabilir
Bir yıl evvel, CCCMC olarak bilinen Çin Madencilik Ticaret Odası Çin’in sahip olduğu madencilik projelerine karşı yapılan şikayetleri çözmeyi amaçlayan bir şikayet sistemi kurmaya başladı.
Odanın Sözcüsü Lelia Li, şirketlerin lokal topluluklarla yahut STK’larla etkileşimde bulunma konusunda “hem kültürel hem de linguistik yetenekten yoksun” olduğunu söylüyor.
Ancak sistem şimdi tam olarak çalışmıyor.
Çin’in yabancı madencilik faaliyetlerine iştirakinin artacağı kesin görünüyor.
Birleşik Krallık merkezli iklim odaklı fikir kuruluşu Ember’in Asya Program Yöneticisi Aditya Lolla, bunun yalnızca kilit bir pazarı denetim etmeye yönelik bir “jeopolitik oyun” olmadığını, tıpkı vakitte iş perspektifinden de mantıklı olduğunu söylüyor.
“Satın almalar Çinli şirketler tarafından yapılıyor zira onlar için her şey kârla alakalı” diyor.
Sonuç olarak Çinli personeller dünya çapındaki madencilik projelerine gönderilmeye devam edecek. Bu projeler onlar için çoğunlukla uygun para kazanma bahtı sunuyor.
Kongo’da Çin’e ilişkin kobalt madenlerinde 10 yıl boyunca çalışan Wang Gang bunlardan biri. 48 yaşındaki emekçi, şirketin sağladığı yerde kalıyor, işçi kantininde yemek yiyor, haftada yedi gün, günde 10 saat çalışıyor ve ayda dört gün müsaade alıyor.
Çin’in Hubei eyaletindeki ailesinden ayrılmayı kabul ediyor zira orada kazanabileceğinden daha fazlasını kazanıyor. Ayrıyeten Kongo’nun berrak gökyüzünün ve yüksek ormanlarının tadını çıkarıyor.
Yerel maden çalışanlarıyla Fransızca, Svahili ve İngilizce karışımı bir lisanla bağlantı kuruyor lakin şunu söylüyor: “İşle ilgili mevzular dışında nadiren sohbet ediyoruz.”
